Ҫапла, паян орфографине тӗрӗслемелли хатӗрӗн 1-мӗш верси кун ҫути курчӗ! Темиҫе ҫын тӑрӑшнипе вӑл хатӗрленсе ҫитрӗ ҫитрех!
Аса илер-ха унӑн кун-ҫулне. Сӑмахсарӑн пӗрремӗш пайне «Сувар» хаҫат ӗҫченӗсем хатӗрленӗ (унта 12 пин патнелле сӑмахчӗ, М саспалли таран кӗртнӗччӗ). Унта паллах сӑмахӗсем кӑна пулса, вӗсене ушкӑнласа тухманччӗ. Пирӗн ӗҫӗн тепӗр пысӑк пайӗ — Скворцовӑн чӑвашла-вырӑсла сӑмахсарне сканерласа текстне уйӑрса илни. Ку ӗҫе Игорь Алексеев хатӗрлерӗ. Вӑл хатӗрленӗ сӑмахсара каярах Кир йӑнӑшсенчен самай тасатрӗ. Чи юлашки, пысӑк пайне, Николай Плотников турӗ — вӑл ҫак икӗ сӑмахсара пухса пӗрлештерчӗ, сӑмахсене ушкӑнласа тухрӗ, аффикссен файлне ӑсталарӗ. Паллах, ыттисем те ку ӗҫӗ каштаххӑн пулӑшрӗҫ — ҫапла май ҫак сӑмахсар пулса тӑчӗ те.
Хальхи верси ятарласа илмен текстӑн 90% ытла пӗлет. Тӗрӗсленӗ чухне, паллах, ӑна шанса тӑмалла мар, анчах та нумай йӑнӑшсене вал кӑтартма пултарать.
Сӑмахсар хальлӗхе OpenOffice.org офис программинче кӑна ӗҫлет. Ҫитес вӑхӑтра ӑна Mozilla Firefox браузерпа ӗҫлеме вӗрентесшӗн.
Сӑмахсарӑн юлашки версисене эсир ятарласа хатӗрленӗ сайтра тупма пултаратӑр: http://hunspell.
Тутарстанпа Ульяновск облаҫӗнчи чӑваш чӗлхи вӗрентӳҫисем чӑмӑртанса ӗҫлеме тӗв турӗҫ.
Юпа уйӑхӗн 31-мӗшӗнче Тутарстанри Теччӗ районӗнче – Кӑнна Кушкинчи вӑтам шкулта – икӗ регионти тӑван чӗлхемӗре вӗрентекенсен конференцийӗ иртрӗ. Унта Ульяновск облаҫӗнчен – 17, Теччӗ районӗнчен – 15 вӗрентӳҫӗ хутшӑнчӗҫ. Конференцин тӗп теми – “И.Я. Яковлев еткерлӗхe тата хальхи шкул”.
Конференцие йӗркелекенсем – облаҫри вӗрентӳ департаменчӗ, УОЧНКА тата Теччӗ районӗн вӗрентӳ уйрӑмӗ.
Ҫула тухас умӗн Чӗмпӗр Ен вӗрентӳҫисем Аслӑ Патриархӑмӑр палӑкӗ умне чӗрӗ чечексем хучӗҫ. Палӑртни лайӑх пурнӑҫлантӑр тесе авалхи йӑлапа И.Я. Яковлевран пил илчӗҫ.
Иван Яковлевич ҫӗрӗ хӑнасене яланхи пекех ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илчӗ. Малтанах вӗрентӳҫӗсене ял администрацин пуҫлӑхӗ С.
Ӗнер, авӑн уйӑхӗн 26-мӗшӗнче, Европӑри Чӗлхесен кунӗнче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче «Чӑваш чӗлхи аталанӑвӗн ҫивӗч ыйтӑвӗсем» конференци иртрӗ.
Конференци 10 сехетре А.П. Хусанкай уҫнипе пуҫланчӗ. Чи малтан, докладҫӑсене сӑмах париччен, Кириллова Н.М. паллӑ чӑваш ҫыннисен сӑввисене вуласа пачӗ.
Чи пӗрремӗш доклада ЧПГӐИн ӑслӑлӑх ӗҫтешӗ, филологи тухтӑрӗ Егоров Н.И. вуласа пачӗ. Вӑл паянхи чӑваш чӗлхи пирки каласа пачӗ. Ун хыҫҫӑн сӑмах Скворцов М.И. илчӗ, сӑмахсарсене хатӗрлесси пирки каласа пачӗ. Абрамов В.А. доклачӗ хыҫҫӑн вара лару-тӑру ытла япӑхланса кайманни палӑрчӗ. Малалла докладҫӑсем кӑсӑк технологисем ҫинчен каласа пачӗҫ — интертетелти сайтсем, кодлӑхсемпе шрифтсем, тӗрӗс ҫырнине тӗрӗслемелли мел, Медиавики пирки. Ҫавӑн пекех итлекенсем онимсем, библиографи списокӗ, литература чӗлхи, реклама, чарӑнусен чӑвашла ячӗсем пирки те нумай пӗлчӗҫ.
Ҫурла уйӑхӗн 2-мӗшӗнче Википедин чӑваш уйрӑмӗ 6 пинлӗ чикӗрен иртсе кайрӗ. 6 пинӗмӗш статья Павлов Николай Степанович (литературовед ҫинчен) пулса тӑнӑ.
Халӗ пирӗн уйрӑм 252 чӗлхе уйрӑмӗсен хушшинче 87-мӗш вырӑн йышӑнать. Тӗрӗк чӗлхисем хушшинче вара — 3-мӗш вырӑнта (10 уйрӑм хушшинче).
Кунсерен чӑваш уйрӑмӗ 5-10 ҫӗнӗ статьяпа пуянланать, пур статьясем лайӑхланса, пуянланса пыраҫҫӗ. Википедине тултарма PCode, Viktor, Chavash хутшӑнакансем самай пулӑшаҫҫӗ.
Википедин чӑваш уйрӑмӗнче эсир чӑвашсен историйӗпе, паллӑ ҫыннисемпе, ял-хулисемпе паллашма пултаратӑр. Унсӑр пуҫне ытти енлӗ информаципе те паллашма пулать — тӗнчен пур кетесри те хуласемпе, тӗрлӗ тапхӑрти историпе (чӑвашсемпе ҫыхӑнман пулсан та), ҫынсемпе.
Кӗрсе курӑр, паллашӑр! Унсӑр пуҫне сирӗн пулӑшӑва кӗтетпӗр — ҫырмалли, тултармалли тата тикӗслетмелли пайтах! Пурин валли те ӗҫ тупӑнӗ!
Чӑваш Енӗн Вӗрентӳ министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх Чӑваш Республикин вӗрентӳ институчӗн чӑваш чӗлхин кафедрин ертӳҫи Ю. Виноградов, Ҫӗрпӳ районӗнчи Михайловка шкул директорӗ, электронлӑ пособисене хатӗрлекен В. Андреев тата пирӗн Chuvash.Org пӗрлӗх интертетел уҫлӑхӗнче «Чӑваш чӗлхепе литературине тата тӑван ен культурине вӗрентекенсем валли интертетелти педканаш» ятлӑ проекта хатӗрлеме пуҫланӑ. Сайт тытӑмне утӑ уйӑхӗн 11-мӗшӗнче пӑхса тухнӑ, халӗ вара вӑл сайта ӗҫлеттерсе ярасси пирки ӗҫ пырать. Сайт ҫурла уйӑхӗн варри тӗлне ӗҫлеме пуҫламалла.
Сӑмах май каласан, 2007 ҫулӑн пӗрремӗш ҫурри хушшинче республикӑри 186 шкула интертетел кӗртнӗ. Пурӗ вара хальхи вӑхӑтра тетелпе республикӑри 570 шкула (97,9%) ҫыхӑнтарнӑ.
Ҫак кунсенче Чӑваш кӗнеке издательстви «Чӑваш чӗлхи тӗпчевҫисем» ятлӑ библиографи тӗслӗ кӗнеке кӑларчӗ. Хатӗрлекенӗ — Чӑваш Енӗн наци вулавӑшӗн ӗҫченӗсем.
Ку кӗнекере эсир XIX-XX ӗмӗрте пурӑннӑ, тата халӗ те вӑл ӗҫпе тӑрмашакан 80 тӗпчевҫӗпе паллашма пултаратӑр. Материалсене вулавӑшӑн, Чӑваш Енӗн патшалӑх кӗнеке палатин, Раҫҫей патшалӑх вулавӑшӗн диссертаци пӳлӗмӗн фончӗсемпе тата каталогӗсемпе усӑ курнӑ. Ҫавӑн текех тӗпчевҫӗсен хӑйсен архивӗсене те усӑ курнӑ.
Кӗнекене тулаш тӗпчевҫӗсене те кӗртнӗ.
Вулавӑш кӗнекене хатӗрлеме пулӑшнӑшӑн уйрӑмах ҫак ҫынсене пысӑк тав каласшӑн: Г.А. Дегтярёва, Л.П. Сергеева, А.П. Хусанкая, Э. Фомина.
Кӗнекене Чӑваш наци вулавӑшӗн маркетинг пайӗнче туянма пулать. Е (8352) 62-38-12 телефонпа ыйтса пӗлме пулать.
Чӗмпӗр чӑвашӗсем пӗлтереҫҫӗ:
Акан 25-мӗшӗ — Чӑваш тӗнчишӗн сaваплӑ та паллӑ кун. 1992 ҫулта Чӑваш Республикин Аслӑ Канашӗн Президиумӗ ҫак куна Чӑваш чӗлхи кунӗ тесе йышӑннӑ, 15 ҫул хушши Раҫҫейри тӗрлӗ регионсенче ентешсем ӑна чаплӑн палӑртаҫҫӗ.
Халӑхӑмӑра ҫырулӑх парнеленӗ Улӑп Ҫыннӑмӑр — И.Я.Яковлев ҫут тӗнчене килнӗ кунхине Сентябрӗн 12-мӗшӗ ячӗллӗ урам уяв вырӑнне ҫаврaнчӗ. Чӗрӗ чечек ҫыххисем йӑтнӑ ватти-вӗтти ҫур ҫул каялла ҫӗкленсе ларнӑ Патриарх палӑкӗ умне 12 сехетре пуҫтарӑнчӗ. Иван Яковлевичӑн ҫуралнӑ кунне халалланӑ уява УОЧНКА ертӳҫи В.И.Сваев уҫрӗ.
— Пирӗн — Чӗмпӗр чӑвашӗсен — ҫакӑн пек вырӑн пурришӗн савӑнмалла. Атӑл тӑрӑхӗнчи халӑхсене ҫутта кӑларассишӗн пурнӑҫ тӑрaшшӗпе ӗҫленӗ И.Я.Яковлева эпир ӗмӗр-ӗмӗр пуҫ тайма тивӗҫ. Паян унӑн ҫутӑ сӑнарне асра тытса халӑхӑмӑршӑн ырӑ ӗҫсем тумалла. Ырӑ чунлӑ ентешсем пулaшнипе ҫӗкленсе ларнӑ палӑк — унӑн ӗҫне хаклани. Манӑн кунта пуҫтарӑннӑ ачасемпе ҫамрӑксене, ватӑсене Аслӑ Вӗрентекен сaмахӗсене тепӗр хут аса илтерес килет: «Раҫҫее хисеплӗр, ӑна юратӑр, вӑл сирӗн аннӗр пулӗ.
Паян Чӑваш чӗлхин кунӗ. Тата ҫавӑн пекех ку уява йышӑннӑранпа 15 ҫул иртрӗ. Уява чӑаш халӑхне ҫутта кӑларакан И.Я. Яковлев ҫуралнӑ кунӗпе ҫыхӑнтарнӑ, вӑл 1848 ҫулта ҫуралнӑ. Чӑнах та питӗ паллӑ ҫын пулнӑ вӑл, питӗ кирлӗ ӗҫ хӑйӗн пурнӑҫӗнче туса хӑварнӑ — чӑвашсем валли 1917-мӗш ҫулхи революцичченех ҫыруллӑх шутласа кӑларнӑ.
Пирӗн пӗрлӗ те алӑ усса лармасть. Эпир 2005 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче чӑваш чӗлхине интертетелте сарма пуҫларӑмӑр. Унччен пӗр ҫур ҫул маларах Википедин чӑваш уйрӑмӗ хӑвӑрттӑн аталанма пуҫларӗ. Ӗҫӗсем хуллен-майӗпен пыраҫҫӗ: Википедин чӑваш уйрӑмӗнче 6000 статья патнелле ҫывхаратпӑр, темиҫе сайт уҫса (канашлу, сӑмахсар, уйрӑм ялсен сайчӗсем, шкулсен сайчӗсем, тата ыттисем те), тӗрлӗ тӗслӗ кӗнекесене сканерласа пӗтӗм тӗнче паллашмашкӑн вырнаҫтартӑмӑр, Mozilla Firefox программин интерфейсне чӑвашла куҫартӑмӑр! Тата чӑваш кунӗ тӗлне тепӗр парне — Л.П. Сергеев хатӗрленӗ справочнике вырнаҫтарма пуҫларӑмӑр. КУ уйрӑмах чӑваш чӗлхине вӗренекенсене пулӑшӗ.
Юлашкинчен тата ҫакна каласа хӑварасшӑн: ан манӑр хӑвӑр тӑван чӗлхӳне! Ку вӑл пирӗн мӑн асаттесемпе асаннесен чӗлхи!
Ака уйӑхӗн 23-пе 29-мӗшӗ хушшинче Чӑваш чӗлхин кунне тата И.Я. Яковлев ҫуралнӑ кунне халалласа Чӑваш наци музейӗнче Чӑваш ҫырулӑхӗн эрни иртӗ.
Программа тӑрӑх «Асанне сунтӑхне уҫатпӑр» вӑйӑ, «Чӑваш халӑх тумтирӗ» ятлӑ куҫса ҫӳрекен лекци, тата X - XIII ӗмӗрти чӑваш ҫырулӑхӗ ҫинчен каласа паракан ытти лекцисемпе калаҫусем ирттерме палӑртнӑ. Ҫавӑн пекех чӑваш тӗррипе, пир тӗртмелли мелсемпе паллашма май пулӗ. Рунӑллӑ ҫырулӑх ҫинчен те нумай каласа парӗҫ.
Ҫавӑн пекех 8-11 классенче вӗренекенсем хушшинче ирттернӗ «Пӗр чӗлхе лайӑх, иккӗ вара лайӑхрах» конкурс ҫӗнтерӳҫисене парне парӗҫ. Пӗрремӗш турти ыйтусене прессӑра пичетленӗ, ытти мелсемпе сарнӑ. Конкурса 200 ача хутшӑннӑ. Вӗсенчен чылайӑшӗ тӗплӗн хатӗрленнӗ: хуравламашкӑн тӗрлӗ сӑнӳкерчӗк усӑ курнӑ, ӗҫӗсене илемлетсе ярса панӑ. Иккӗмӗш турӗ ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Чӑваш наци музейӗн канашлу пӳлӗмӗнче иртӗ. Унта 18 ача хутшӑнӗ. Вӑл кунах финала тухнисене парне тата тӗрлӗ пичет продукцийӗ парса чыслӗҫ. Мероприятине Чӑваш наци вулавӑшӗпе пӗрле ирттереҫҫӗ.
Пирӗн Chuvash.Org пӗрлӗх паян пурне те темиҫе уйӑх пынӑ ӗҫ вӗҫленни ҫинчен пӗлтересшӗн — Mozilla Firefox интерфейсӗ халӗ чӑвашла та пур! Интерфейсне чӑвашла куҫармалли хушӑма (локализацине) кунта тупма пултаратӑр: Firefox-cv-1.0.zip (йывӑрӑшӗ 230 Kb)
Чӑвашла локализаци лартас тесен (Firefox интерфейсӗ чӑвашла пултӑр тесен) сирӗн ҫак ӗҫсене тумалла:
* Чӑвашлатакан файла хушӑм пек лартмалла. Ун валли сирӗн менюри File (Файл) ҫине куҫмалла, кайран Open File: пункта суйламалла. Ҫӗнӗ чӳречере сирӗн cv.xpi файла тупса кӗртмелле.
* Locale-Switcher Extension хушӑма лартмалла (архивра пур, «locale_switcher-2.0-fx+tb.xpi» ятлӑ)
* Firefoxa хупса ҫӗнӗрен ямалла.
* Чӑвашла интерфейс ҫине Менюри ҫак пунктра куҫатпӑр: Tools - Languages (вырӑсла: Инструменты - Локализации).
* Каллех Firefoxa хупса ҫӗнӗрен ямалла.
* Пулчӗ те.
Ҫавӑн пекех ытти мелсемпе архиври vula.txt файлта паллашма пултаратӑр.
Чӑвашла интерфейсне Chuvash.Org хатӗрленӗ. Куҫарма Г. Дегтярёв пулӑшса.
-7.7 °C